Media: 2021

Andrea Evers is te gast in het programma 'This Morning' van het Seoulse radiostation TBS eFM om te disscusiëren over de Omicron-noodoproep in de UK en de verspreiding van de Omicrionvariant.

Op een vrijdagmiddag, als ik net weer anderhalve dag met migraine in bed heb gelegen, stuit ik op een artikel in The Guardian over een man die volledig van migraine is genezen na de overstap naar een speciaal groenterijk dieet. Twaalf jaar migraine had hij, waarvan zes maanden chronisch. Na drie maanden dieet was het over. Nu heeft hij al 7,5 jaar geen migraine meer gehad.

Tja, één persoon, denk ik meteen. Of dit dieet echt tegen migraine werkt, is nog niet netjes onderzocht, bij meer mensen en met een controlegroep. En het gaat om een man; ik vermoed dat mijn migraine samenhangt met vrouwelijke hormonen.

Maar, maar, maar. Mijn migraines komen de laatste maanden om de drie weken en mijn pillen werken vaak amper. Dan lig ik soms tweeënhalve dag in bed en voel ik me een paar dagen daarna ook nog beroerd.

Met even doormuizen en -klikken heb ik niet alleen het achterliggende wetenschappelijke artikel uit BMJ Case Reports zo gedownload, maar ook enkele eerdere artikelen waarin het dieet uitgebreid staat beschreven. Voor ik het weet zit ik alle ounces en cups uit de Amerikaanse beschrijving in grammen en milliliters om te rekenen. Ik zie het mezelf doen. Zo werkt dat dus, denk ik, zo worden mensen onbewezen behandelingen ingelokt. Ik ben niet eens écht wanhopig, ik ga niet dood, niet hieraan. En ik háát diëten. Maar ik kan het niet laten.

Gewoon even kijken wat het voor dieet is, maak ik mezelf wijs. Maar dat weekend ben ik alleen thuis en denk ik: ik kan het toch gewoon proberen? Nu ik weet dat dit dieet bestaat, zou een volgende migraine weleens als mijn schuld kunnen voelen. Dus pureer ik bijna een pond blauwe bessen, een banaan en ruim twee ons rauwe groene groente met wat cacao, lijnzaad, sojamelk en water tot bijna een liter groene smoothie, een hoeveelheid die ik dagelijks moet drinken.

Daarnaast moet ik elke dag minstens nóg 150 gram groene groenten eten, en 90 gram bonen, en liefst ook nog andere groenten, en wat noten en méér fruit, liefst bessen. Ik mag maar weinig volkorengranen en zetmeelhoudende groenten: maximaal twee boterhammen óf twee flinke aardappelen óf een kom rijst of pasta per dag. Geraffineerde graanproducten (witbrood, koekjes) mogen maar één keer per week. Ik moet me ook inhouden met suiker, olie (maximaal een eetlepel per dag, liever een theelepel) en dierlijke eiwitten: in totaal mag ik maximaal 100-170 gram vis, ei en zuivel, maar geen boter of kaas (vlees at ik al niet). En, gek genoeg: dagelijks maximaal twee dadels. (Ik wil meteen veel dadels.)

Op zaterdag haal ik alles in huis en gooi ik per ongeluk de eerste lading halfgepureerde smoothie om, dus op zondag begin ik pas echt fanatiek. Een halve liter groenige smoothie als ontbijt, niet heel lekker maar ook niet extreem vies. Om twaalf uur twee boterhammen met pindakaas, dus mag ik de rest van de dag geen brood, aardappel, rijst of pasta meer. Maar zaterdag had ik een gerecht gemaakt van ‘bloemkoolrijst’ (geraspte bloemkool) met boerenkool, uien, zwarte bonen, miso en sojasaus en dat was onverwacht lekker, dus nou en. Opgewekt googel ik welke blenders goed zijn, want die liter smoothie is veel werk met de staafmixer. Ik meet zelfs of zo’n blender onder de keukenkastjes zou passen.

Maar nadat ik een eind gewandeld heb, slaat mijn stemming om. Ik wil brood of koek maar ik moet nog een halve liter smoothie. Met tegenzin werk ik me door een glas heen terwijl ik me afvraag waar ik vandaag in vredesnaam nog bonen door kan doen. Hierom haat ik diëten, ze nemen je leven en gedachten over. En ik moet dit nog zeker een maand proberen om te weten of mijn volgende migraineaanval uitblijft. De moed zakt me in de schoenen.

Ik voel mezelf een nieuwe fase ingaan: die waarin ik dit dieet wil afkraken. Al die bessen, elke dag, het jaar rond, dat is toch idioot? Slecht voor het milieu en het riekt naar jagersverzamelaarsromantiek. Is dit dieet überhaupt gezond? Is er reden om te denken dat het tegen migraine kan helpen? Wat doe ik mezelf aan met deze bevlieging?

Ik stop ermee. Het laatste glas smoothie gaat door de wc, zonder tussenkomst van mijn lichaam. Ik heb het nog geen dag volgehouden. Dus doe ik het enige dat mijn schuldgevoel daarover kan bestrijden – en dat ik beter eerst had kunnen doen: ik bel drie experts en vraag naar hun mening.

De voedingsdeskundige

„Ik vind het een beetje riskant”, zegt Martijn Katan, emeritus hoogleraar voedingsleer (VU), als ik hem vraag of dit dieet gezond is. „‘Niet meer dan zoveel eiwit’ suggereert toch ‘hoe minder hoe beter’, maar dan blijft er alleen groente en fruit over. Daar kun je niet van leven. Vitamine D, jodium en calcium zitten er bijvoorbeeld nauwelijks in. Namaakvlees is tegenwoordig vaak verrijkt met bijvoorbeeld ijzer, vitamine B12 en zink, maar dat komt in dit menu niet voor. Met deze hoeveelheid groenten krijg je ook met antinutritionele stoffen te maken: in paksoi en kool zitten stoffen die de jodiumopname remmen.”

Als ik hem vertel dat de wetenschappers achter het dieet vermoeden dat het bèta-caroteen uit de groene groenten en bessen met zijn ontstekingsremmende effect migraine stopt, moet hij grinniken. „Als mede-migraineslachtoffer begrijp ik goed dat je dat wilt”, zegt hij. „Maar van te veel bèta-caroteen is nou juist aangetoond dat je er long- en maagkanker van kunt krijgen.”

Maar je weet nooit, zegt hij: „Stel dát je merkt dat dit dieet helpt. Dan kún je samen met een diëtist gaan kijken hoe je kunt binnenkrijgen wat moet, hoe je niet binnenkrijgt wat niet moet en hoe je het kunt volhouden. Er zit wel wat ruimte in. Maar als iemand in alle onschuld denkt: ‘ik ga mijn best doen, ik neem een kilo paksoi per dag en verder alleen groente en fruit…’” Dan wordt het gevaarlijk.

De migrainedeskundige

Een dieet kan heel ingrijpend zijn, zegt Antoinette Maassen van den Brink, hoogleraar neurovasculaire farmacologie met specialisatie migraine (Erasmus Universiteit MC). „Ik ben geen behandelaar”, benadrukt ze, „maar een dieet kan je beperken in je sociale contacten en levensvreugde als je bijvoorbeeld niet meer uit eten wilt.” Zoeken wat bij je past is op zich goed, denkt ze. „Ik ken migrainepatiënten die zeggen: van deze kaas of wijn krijg ik last. In placebogecontroleerd onderzoek bij grote groepen komt dat er niet uit, maar het kán bij hen wel zo zijn. Maar een dieet moet niet ontaarden in denken dat het je eigen schuld is als je toch migraine krijgt.”

Het is goed dat deze gevalsbeschrijving gepubliceerd is, zegt ze. „Sommige dingen worden bij toeval ontdekt. Maar dit is maar één man van 60. Het zou kunnen dat zijn migraine toch gestopt zou zijn op die leeftijd, dat zie je vaker. En misschien is hij sinds dat dieet ook wel meer gaan bewegen of beter gaan ontspannen. Bovendien was deze meneer een speciaal geval.” Medisch gezien, bedoelt ze: hij had ook hiv, astma en hoog cholesterol, en gebruikte tegen al die dingen medicatie. Dat stond niet in The Guardian.

„Bij dat artikel dacht je vast: waarom is hier niet massaal onderzoek naar gedaan? Maar we kunnen niet alles in één keer onderzoeken. En in de wetenschappelijke literatuur is verder ook geen verband bekend tussen bèta-caroteen en migraine.”

De placebodeskundige

„Voor heel veel klachten is geen een-op-een-oplossing”, zegt Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie, gespecialiseerd in placebo-effecten (Universiteit Leiden). „Maar onze hele maatschappij is doordrongen van het idee dat er altijd een middeltje moet bestaan dat helpt. En hoe minder de reguliere zorg biedt, hoe meer mensen op zoek gaan naar alternatieven. Daar is op zich niks mis mee, zolang je naar de kosten en baten blijft kijken.” Het is heel menselijk, zegt ze, om hoop en vertrouwen te voelen bij mogelijke nieuwe behandeligen. „Leerprocessen beïnvloeden hoeveel hoop je voelt. Stel dat je bij de eerste groene smoothie nog een restje migraine had en dat dat sneller verdween dan gedacht. Dan was je langer hoopvol gebleven.”

Louter een placebo-effect kan al zorgen dat je je beter voelt. „Maar als een behandeling alléén maar een placebo-effect heeft, dan verdwijnt dat weer snel. Bij jou ging dat wel supersnel”, lacht ze.

Vervolgens kan er een ‘nocebo-effect’ optreden, het omgekeerde van een placebo-effect. „Dan ben je het vertrouwen in een behandeling zo verloren dat je er zelfs negatieve effecten van ondervindt.”

Als iemand daarna in een jojo-patroon terechtkomt, en van methode naar methode hopt, „dan wordt het een soort uitputtingsslag”, zegt Evers. „Dan is het veel effectiever om een vaste structuur of ritueel aan te houden, met maatregelen die je helpen om er zo goed mogelijk mee om te gaan. Ik zou je dan ook niet aanraden elke week een nieuw dieet te beginnen.”

Gelukkig maar, want daar moet ik echt niet aan denken.

Weer een lockdown, voor in ieder geval een kleine maand, en geen zicht op een vaccin om ons "uit de crisis te prikken" zoals vorig jaar. Toen was de boodschap 'hou vol', maar inmiddels blijkt het vaccin niet zaligmakend en blijft corona voorlopig vrijwel zeker onder ons.

Gevraagd naar het perspectief voor de wat langere termijn, verwees minister De Jonge gisteren naar boosteren om de bescherming te herstellen, meer leren over de omikronvariant en de ontwikkeling van nieuwe vaccinvariant. Ook is er een team samengesteld dat een langetermijnstrategie in de zorg moet ontwikkelen.

Dat premier Rutte en minister De Jonge niet meer perspectief hebben gegeven, vindt hoogleraar Gezondheidspsychologie Andrea Evers (Universiteit Leiden) een gemiste kans. "Dat hebben mensen nodig. Wat zijn de scenario's vanaf 15 januari? Bijvoorbeeld in het hoger onderwijs: het ziet er sterk naar uit dat we regelmatig moeten switchen tussen fysiek en online onderwijs, en niet snel meer alleen fysiek onderwijs hebben. Benoem dat en werk dat voor verschillende groepen uit."

Doordat mensen geen uitzicht hebben of controle voelen, ervaren ze een 'aangeleerde hulpeloosheid', stelt Evers. "Daardoor kunnen ze somber en moedeloos worden en in het meest ernstige geval in een depressie raken. Het is cruciaal om waar dan ook een stukje controle te voelen. Je toekomst kunnen plannen, is daar een essentieel onderdeel van."

Grote impact van maatregelen

De hoogleraar raadt mensen dan ook aan om in ieder geval in hun eigen levens het heft zoveel mogelijk in eigen handen nemen. Mensen zijn namelijk geneigd om naar het negatieve te kijken, en om alert te zijn als er gevaar dreigt. Het is volgens Evers belangrijk om daar in tijden van crisis iets positiefs tegenover te zetten.

"Probeer extra op je gezondheid te letten, dat geeft een gevoel van controle en helpt mentaal en fysiek enorm. Creëer dagelijkse routines met gezonde dingen of een werkschema met een vast ritme. En zorg voor anderen", raadt Evers aan. "Helaas weten we dat er genoeg groepen zijn die echt hulp nodig hebben. En iets voor de ander doen, geeft een heel goed gevoel."

Wat Evers ook miste in de persconferentie is het bespreken van de grote impact die maatregelen hebben op mensen. "Zoals jonge ouders met kinderen, ouderen in verpleeghuizen, jongeren, ondernemers. Daar moet je het even over hebben."

“ Het overgrote deel snapt heel goed dat maatregelen nodig zijn."  - Hoogleraar John de Wit

Volgens John de Wit, hoogleraar Sociale Wetenschappen, gespecialiseerd in volksgezondheid (Universiteit Utrecht), is het belangrijk dat het besef doordringt dat het allemaal nog wel even kan duren. "We hebben hier te maken met een pandemie. Je kan niet aan een knopje draaien zodat het over is. Mensen moeten niet steeds het gevoel krijgen 'daar gaan we weer'. Nee, 'daar gaan we nog steeds'", stelt De Wit.

"Virussen zijn onder ons, de griep gaat ook niet weg maar daar hebben we mee leren leven. Het kan zijn dat er van tijd tot tijd meer maatregelen komen en dat er nog meer gevaccineerd moet worden. We weten het niet."

Weinig vertrouwen in overheid

Ondanks het onbegrip leven de mensen wel de regels beter na, bleek eerder deze maand uit onderzoek van de gedragsunit van het RIVM, waar zowel De Wit als Evers advies aan uitbrengen. De Wit: "Het overgrote deel snapt heel goed dat maatregelen nodig zijn. We zijn er nog niet vanaf, maar het hoeft niet zo dramatisch te zijn. Want als we ons gewoon aan de basisregels houden, is er behoorlijk goed mee te leven."

De laatste jaren lijkt de gezondheidszorg steeds meer ingericht op preventie en het voorkomen van ziektes. Voorkomen is immers beter dan genezen, lijkt het idee. Hoe ziet dat eruit en hoe pakken we dat aan?

Het is een trend die al een aantal jaar aan de gang is, vertelt Andrea Evers, hoogleraar Gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden. "Vroeger hadden we meer te maken met acute ziektes die we konden genezen. Nu we steeds ouder worden, brengt dat meer chronische aandoeningen met zich mee, die mede veroorzaakt worden door een ongezonde levensstijl."

Niet alleen is onze kennis toegenomen; zo weten we onder meer dat het eten volgens bepaalde voedingspatronen de kans op sommige aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten vergroot. Ook wordt door zorgverzekeraars steeds meer ingezet op het vergoeden van dieetprogramma's, lifestylecoaches en hulp bij het stoppen met roken. Daarnaast wordt het belang van bewegen en gezond eten met enige regelmaat benadrukt aan de hand van overheidscampagnes.

Ingericht om te verleiden

Dat gezegd hebbende is het niet onbelangrijk om te vermelden dat onze samenleving er deels op ingericht is om te verleiden. Voor veel mensen is het daarom niet makkelijk om te letten op wat ze in hun mond stoppen en hoe vaak per week ze hun hardloopschoenen aantrekken.

"In Westerse landen is het aantal diabetes- en hart- en vaatziektenpatiënten een stuk hoger dan in de rest van de wereld en dat is voor een groot deel toe te schrijven aan een ongezonde levensstijl en het enorme aanbod aan fastfoodketens", zegt Evers. "Onlangs zagen we nog de gevolgen op de intensive care, waar mensen met corona en overgewicht bedden langer bezet hielden dan mensen zonder overgewicht, of daar überhaupt niet eens terechtkwamen."

“Op het station of bij het tankstation word je op allerlei manieren geprikkeld om te snacken.” - Hanneke de Bruin, gedragsdeskundige

Volgens gedragsdeskundige Hanneke de Bruin wordt de verantwoordelijkheid voor gezond leven te veel in de handen van het individu gelegd. "Overal kun je de roltrap of de lift nemen en na een lange werkdag op het station of bij het tankstation word je op allerlei manieren geprikkeld om te snacken."

Maar het zijn niet alleen deze externe prikkels die gezond gedrag bemoeilijken. "Veranderen van gedrag is sowieso een lastig proces", zegt De Bruin. "Als het makkelijk was geweest om ons gedrag te veranderen, hadden de meesten van ons dat allang gedaan."

Zo verander je je gedrag

Je eigen gedrag veranderen start pas op het moment dat je je bewust bent van het feit dat je verkeerd bezig bent. "Het gaat vooral om het besef welk gedrag je moet veranderen om je doelen te bereiken. Roep dus niet slechts 'ik wil 10 kilo afvallen', maar bedenk welk gedrag je daarbij gaat helpen. Daarnaast is het belangrijk je te laten informeren over gezond gedrag. Wat betekent gezond eten eigenlijk? Luister daarbij vooral niet naar de zelfverklaarde voedselgoeroes, maar zoek betrouwbare informatie", adviseert De Bruin.

“De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Om dan te zeggen dat we het allemaal wel kunnen als we het echt willen, is heel makkelijk.” - Hanneke de Bruin, gedragsdeskundige

Verder is het belangrijk te kijken naar wat voor jou werkt. "Werk je vijf dagen in ploegendienst of heb je een groot gezin, dan zal het vermoedelijk lastiger zijn gezond te koken dan als je single bent", aldus De Bruin. "Daarnaast moet je het ook kunnen, want met wilskracht alleen kom je er niet."

Kunnen gaat bijvoorbeeld ook over begrijpen: begrijp jij de adviezen echt? Het gaat ook over tijd en mogelijkheden: heb jij de tijd en het geld om uitgebreid te koken of heb je al je tijd en energie nodig om je rekening te betalen?

De Bruin: "De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Om dan te zeggen dat we het allemaal wel kunnen als we het echt willen, is heel makkelijk. Ongezonde voeding is bijvoorbeeld vaak goedkoper dan gezonde voeding. En wie twee baantjes heeft om rond te komen heeft niet de energie om gezellig te kokkerellen."

Tips om het vol te houden

Tot slot is het belangrijk om nieuw gedrag uit te proberen. "Probeer nieuw gedrag uit. Maak het jezelf makkelijk. Zet elke avond je fiets alvast klaar zodat dat 's ochtends minder tijd kost. Merk je dan bijvoorbeeld dat je op de fiets vaak te laat komt, pas dan je gedrag aan. Na een tijdje zal je zien wat voor jou wel en niet werkt", aldus de gedragsdeskundige.

“Nu is ons zorgsysteem zo ingericht dat we betalen om iemand zo lang mogelijk gezond te laten zijn.” - Andrea Evers, hoogleraar Gezondheidspsychologie

Ook Evers beaamt dat de verantwoordelijkheid voor een gezond leef- en eetpatroon niet langer alleen op de schouders van ouders en individuen kan rusten. "Het is tevens aan de overheid om in te grijpen. Nu is ons zorgsysteem nog zo ingericht dat we voor het behandelen van zieken betalen om iemand vooral zo lang mogelijk gezond te laten zijn. Maar niemand wordt ervoor betaald om te voorkomen dat mensen ziek worden. Dat is eigenlijk best een gek systeem."

Geïnspireerd geraakt? De Bruin geeft tips om gedragsverandering vol te houden: "Blijf realistisch en maak je doelen niet te groot. Knip ze desnoods op in kleine stukjes, dan worden ze makkelijker haalbaar. Vraag hulp aan anderen, maar wees ook eerlijk over je eigen gedrag en pas je handelingen daarop aan."

In deze bijzondere aflevering blikken we terug op het jubileumcongres van Medisch Contact, De Dokter en de Taal. We interviewen hoogleraar Andrea Evers over de placebowerking van woorden en blikken met Bert Keizer terug op zijn columnisten- en zorgcarrière, Verder natuurlijk een nieuwe Mening van Maassen en een bespreking van de tuchtrechtworkshop op het congres. Aan het einde kunt u luisteren naar het eerste Groot Medisch Dictee en zelf meeschrijven om te zien hoe uw kennis van de medische taal is!

Hoe spelen we nu en in de toekomst in op ontwikkelingen zoals vergrijzing van de bevolking en toenemende gezondheidsverschillen? Dit vraagt om een nieuwe en integrale aanpak, onderbouwd vanuit de wetenschap. Medical Delta en Leiden-Delft-Erasmus Universities starten dit najaar samen het programma ‘Healthy Society’. Het interdisciplinaire initiatief is gericht op gezondheid en preventie.

Een transitie van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag

Het initiatief komt voort uit de logische stap om de veelheid aan expertises van de samenwerkende universiteiten en medische centra in de regio te bundelen tot nieuwe kennis, ingegeven door urgente vragen vanuit de samenleving. Het programma is een initiatief van onder andere prof. dr. Andrea Evers, Medical Delta-hoogleraar aan de Universiteit Leiden, de TU Delft en de Erasmus Universiteit Rotterdam.

‘Er zijn stevige en duurzame transities nodig. Steeds meer stemmen gaan op om in plaats van ziekte achteraf, juist gezondheid vooraf te financieren; van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag,’ aldus Evers. ‘Preventie en een gezonde leefstijl worden hierin steeds belangrijker, en daarmee de behoefte aan onderzoek hiernaar, slimme technologie die aansluit bij de thuissituatie van burgers en het voorkomen van het risico op chronische ziektes.’

Prof. dr. Wim van den Doel, dean Leiden-Delft-Erasmus Universities vult aan: ‘Daarbij is er steeds meer aandacht voor een brede benadering van gezondheid waarin het sociale domein en de zorg steeds nauwer met elkaar verbonden worden.'

Van den Doel: 'De samenwerkende Leiden-Delft-Erasmus universiteiten bieden juist dat brede perspectief omdat alle wetenschappelijke disciplines aanwezig zijn. Van hoogtechnologische oplossingen in de operatiekamer tot aan langlopende cohorten voor gezondheidsverschillen in steden, van gedragswetenschappen tot aan artificial intelligence, het is allemaal nodig voor de toekomst van een gezonde samenleving en vanuit iedere wetenschap valt er een bijdrage te leveren’.

"Dit alles vraagt om een betere verbinding tussen kennisinstellingen, overheden, GGD en welzijnsorganisaties en andere stakeholders uit de private en publieke sector, kortom een brede interdisciplinaire samenwerking," zegt prof. dr. Frank Willem Jansen, voorzitter van Medical Delta en specialist in het LUMC.

Jansen: ‘Uit eigen ervaring weet ik dat je samenwerking moet organiseren, ook al liggen de kennisinstellingen bij elkaar om de hoek. Iedereen is druk in zijn of haar eigen vakgebied. Je moet elkaar uitnodigen om tot nieuwe perspectieven te kunnen komen. Het is een positieve stap dat we ons verbinden op dit belangrijke thema." 

Gepersonaliseerde en digitale gezondheidsoplossingen

Evers vervolgt: ‘Het doel van Healthy Society is de ontwikkeling, evaluatie en implementatie van op burgers gebaseerde, gepersonaliseerde en digitale gezondheidsoplossingen om gezondheid en welzijn te optimaliseren en verschillen in gezondheidsstatus te verkleinen.’ Deze doelstelling sluit nauw aan bij de agenda’s en beleidsplannen van de deelnemende partners en de hieraan verbonden overheden, ministeries, provincie, gemeentes en andere stakeholders uit de publieke - en private sector.

De partners binnen LDE en Medical Delta investeren gezamenlijk in het opzetten van een Healthy Society initiatief in onderwijs, onderzoek en innovatie. Dit betekent dat deze instellingen een gezamenlijke agenda opstellen op deze onderwerpen, op de hoogte zijn van elkaars expertise en hierin zo veel mogelijk samenwerken in lopende en toekomstige initiatieven op dit gebied, zoals dit nu al gebeurt in projecten zoals De Box en Enduring Rewards of Healthy Start.

Gezondheid stimuleren vanuit wetenschappelijke inzichten

 ‘Het initiatief Healthy Society heeft de ambitie om vanuit wetenschappelijke inzichten gezondheid te stimuleren en de kwaliteit van nieuwe initiatieven te borgen en te versterken’, aldus Jansen. Hij nodigt nieuwe partijen uit hieraan mee te werken. ‘Samen met zorginstellingen, bedrijven, overheden en patiëntenorganisaties willen we zoeken naar innovatieve manieren om preventie en welzijn te bevorderen.’

Het Healthy Society programma bundelt enkele reeds bestaande initiatieven en onderzoeken van Medical Delta en LDE Universities op het gebied van gezondheid en preventie. Het komende najaar worden daar nieuwe wetenschappelijke onderzoeken en initiatieven aan toegevoegd.

Het aantal gasten in de Pieterskerk was wederom bescheiden vanwege de coronamaatregelen, maar tientallen studenten, wetenschappers en medewerkers waren wel virtueel aanwezig in een digitale videomuur. En gelukkig kunnen de colleges dit jaar weer fysiek van start gaan, met een voorlopig maximum van 75 studenten per collegezaal.

Welzijn belangrijk thema voor de universiteit

‘Het thema welzijn houdt ons, het college van bestuur, de decanen en de docenten, dagelijks bezig’, zei Annetje Ottow, voorzitter van het college van bestuur, in haar toespraak. Studenten en medewerkers hebben het ieder op hun manier zwaar gehad door de lockdown. De studenten leden onder het gebrek aan contact, en voor de medewerkers, met name die in het onderwijs, steeg de werkdruk tot ongekende hoogte. ‘Jullie weerbaarheid, doorzettingsvermogen en verantwoordelijkheidsgevoel zijn enorm. Dank daarvoor!’ Ottow riep de politiek op om voor ‘meer lucht’ en dus meer financiële armslag in het wetenschappelijk onderwijs te zorgen. ‘Maar eerst en vooral moeten we op elkaars welzijn letten, elkaar respecteren en omzien naar elkaar. Dat wordt ook een belangrijk thema in ons nieuwe strategisch plan.’

Dreiging klimaatverandering

De collegevoorzitter had ook een andere prangende boodschap. ‘De corona-epidemie is niet de enige ramp die ons treft.’ Volgens het net verschenen klimaatrapport van het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, staat de mensheid aan de vooravond van onafwendbare gevolgen van het eigen handelen, tenzij met man en macht wordt geïnvesteerd om het tij nog te keren. Ottow: ‘In Leiden kunnen we door onze brede kennis vanuit verschillende disciplines maatschappelijke vraagstukken bestuderen en oplossingen aandragen. Deze multidisciplinaire benadering en de verbinding tussen onze sterke disciplines, zijn de kracht van de Universiteit Leiden en deze breedte moeten we blijven koesteren.’

Welzijn in wereld die urbaniseert

De keynote speech werd gegeven door Jennifer Cumming, hoogleraar en directeur van het Research Centre for Urban Wellbeing van de Universiteit van Birmingham. ‘Meer dan de helft van de wereldbevolking woont inmiddels in een stad, en dat zal alleen maar toenemen’, aldus Cumming die haar lezing gaf via een live verbinding vanuit Birmingham. ‘Deze stedelijke groei brengt de inwoners veel mogelijkheden, maar ook veel uitdagingen op het gebied van welzijn.’ Cumming en haar collega’s doen onderzoek naar welzijn in de stedelijke omgeving in de breedste zin van het woord. ‘We hebben onze onderzoeksprioriteiten daarom opgesteld in samenspraak met experts in public health, nationale gezondheidsorganisaties, lokale politici en initiatieven uit de gemeenschap zelf.’

Cumming benadrukte hoe belangrijk het is om welzijn zo breed mogelijk op te vatten. ‘Het welzijn van mensen in een gemeenschap hangt ook samen met huisvesting, infrastructuur, opleiding en sociale netwerken.’ Dat blijkt al uit het feit dat de levensverwachting van mensen in bepaalde wijken van Birmingham wel tien jaar lager ligt dan die in andere wijken. Daarnaast pleitte ze voor het meewegen van subjectieve factoren. ‘Als je ook naar emotionele ervaringen kijkt, zoals blijheid, tevredenheid, angst of eenzaamheid, krijg je door of mensen het gevoel hebben dat wat ze doen “ertoe doet”. Dat gevoel speelt een essentiële rol bij iemands welzijn – of het ontbreken daarvan.’

Reactie hoogleraar Andrea Evers

De Leidse hoogleraar Gezondheidspsychologie Andrea Evers reageerde op de voordracht van Jennifer Cumming vanuit haar kennis van welzijn in onze eigen regio. ‘Ook hier in Nederland zien we tussen gebieden grote verschillen in levensverwachting.’ Evers erkende eveneens het belang van een interdisciplinaire aanpak. ‘Ik ben dan ook heel blij om vandaag het Healthy Society Program te kunnen lanceren, een nieuw initiatief waarin we de interdisciplinaire samenwerking met onze partneruniversiteiten in Delft en Rotterdam verder zullen versterken.’

Ook vertelde Evers over de vele welzijnsprojecten van de Universiteit Leiden. Voor onze eigen studenten en medewerkers biedt het Leiden Healthy University-initiatief bijvoorbeeld activiteiten om je fysieke en mentale gezondheid te versterken. Maar het initiatief strekt zich ook uit tot de inwoners van de stad Leiden: in het zogenoemde BOX-project krijgen patiënten met diabetes of een hartaandoening meetapparatuur om thuis zelf hun gezondheid te monitoren. Deze twee voorbeelden zijn slechts een greep uit wat de universiteit allemaal aan welzijnsprojecten heeft. ‘Ik prijs me gelukkig dat studenten, medewerkers en partners van onze universiteit het nut en de noodzaak zien om samen te werken aan een gezonde, gelukkige samenleving.’

GGD’s zien de fraude met vaccinatiebewijzen toenemen. De registratiekaarten zijn relatief eenvoudig te vervalsen, maar volgens de GGD’s zijn frauders er ‘met enkele vragen en controles uit te halen’.

Bij een vaccinatielocatie na de registratie uit de rij piepen vóór de prik is gezet, of online een valse vaccinatiekaart kopen en dan proberen de prikken geregistreerd te krijgen: de GGD’s hebben tientallen fraudeurs gesnapt. Die probeerden een coronavaccinatiebewijs te bemachtigen zonder te zijn ingeënt. Deze vaccinatiefraude neemt toe, signaleren de GGD’s.

‘Online zien wij steeds vaker aanbiedingen van vervalste vaccinatieregistratiekaarten’, zegt een woordvoerder van koepel GGD GHOR. Het gaat om A4’tjes in de juiste kleur met daarop de data van de prikken en de badgenummers. Voor rond de 200 euro worden ze aangeboden.

Op het oog zijn deze registratiekaarten relatief eenvoudig na te maken. Vervolgens melden de kopers zich bij de GGD met het verhaal dat hun vaccinaties niet digitaal zijn geregistreerd. ‘Dan weten onze medewerkers de fraudeurs er met enkele vragen en controles uit te halen’, zegt de GGD-woordvoerder. Welke dat zijn, wil hij niet verklappen.

Vervalste gele boekjes

De GGD’s zien ook vervalste vaccinatiestickers in gele boekjes voorbijkomen, boekjes die soms eveneens zijn vervalst. Van de tientallen gevallen van opgespoorde fraude is aangifte gedaan.

Op de vaccinatielocaties is het toezicht aangescherpt sinds daar circa tien keer mensen zijn gesnapt die de rij probeerden verlaten met hun registratie op zak voordat de prik was gezet – bijvoorbeeld met de smoes dat ze naar het toilet moesten. Zij moesten hun registratiekaart inleveren en in het systeem is vermeld dat zij vaccinatie hebben geweigerd. ‘Je kunt ervan uitgaan dat het dergelijke fraudeurs ook een keer is gelukt om door de mazen te kruipen’, zegt de GGD-woordvoerder.

Voor zover bekend gaat het in Nederland nog om relatief bescheiden aantallen fraudeurs. In andere landen, waaronder Rusland, werd al eerder bericht over vaccinatiefraude, zij het op veel grotere schaal. Een vaccinatiebewijs is nu ook in Nederland zeer gewild, omdat je er bijvoorbeeld mee kunt reizen of een evenement bezoeken zonder je vooraf te hoeven laten testen.

Alternatief

‘Als het niet-vaccineren consequenties heeft, bijvoorbeeld dat je dan geen toegang hebt tot de leuke dingen in het leven, dan krijg je dit gedrag’, zegt hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers van de Universiteit Leiden. Belangrijk is volgens haar dat er in Nederland een alternatief is voor wie zich niet wil laten vaccineren: men kan zich gratis laten testen voor een ‘groene’ QR-code. ‘Dan is er geen enkele morele reden voor fraude met vaccinatiebewijzen.’

‘Een slimme oplossing’, noemt Evers deze constructie, waarbij zowel vaccinatie als een negatieve test als toegangsbewijs kan dienen – zo kunnen bezoekers beschermd worden tegen overdracht van het virus zonder dat vaccinatie wordt afgedwongen. ‘De groep die principieel tegen vaccineren is, kan zich dan laten testen.’

Bovendien zijn er ook veel niet-gevaccineerden die gewoonweg geen zin hebben in de prik of vergeten zijn een afspraak te maken. ‘Onder hen zijn veel jongeren’, zegt Evers. ‘Een deel van deze groep zal zich toch laten vaccineren om zo’n vaccinatiebewijs te bemachtigen. Dan staat er iets positiefs tegenover de prik, zoals gemakkelijker reizen.’

Dwang

Toch ervaren antivaxers zo’n vaccinatiebewijs als ‘indirecte dwang’, zoals de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken het verwoordt. Maar fraude met vaccinatiebewijzen keurt zij af, zegt voorzitter Anne-Marie van Raaij. ‘Misdadig dat nu een vaccinatie nodig is om te kunnen reizen. Maar wij zwichten niet. Dan testen wij wel vooraf, ook al zijn we daar ook tegen.’

‘Vaccineren blijft uiteraard vrijwillig, we dwingen niemand’, beklemtoont de GGD-woordvoerder. Hij begrijpt dat veel mensen graag een vaccinatiebewijs willen. ‘Maar degenen die zich daarvoor niet willen laten prikken, moeten ook bedenken wat dit kan betekenen voor hun medemens. Je hebt dan wel het benodigde papiertje en de QR-code, maar je brengt mogelijk jezelf en anderen in gevaar.’

De impact van de coronacrisis is het grootst op jongeren in de leeftijd van 15-25 jaar. Juist daarom is het extra zuur dat de nieuwe maatregelen juist die groep treft, zegt hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers van de Universiteit Leiden.

Nu in uitgaansgelegenheden niet altijd meer anderhalve meter afstand hoeft te worden bewaard, wordt het in de rest van de samenleving ook lastiger die regel vol te houden, stelt hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers van de Universiteit Leiden. Ze raadt de overheid aan om vooral jongeren op een duidelijke en persoonlijke manier te blijven wijzen op het naleven van de basismaatregelen.

Het aantal coronabesmettingen loopt de afgelopen dagen hard op. Dat hangt samen met het onder voorwaarden loslaten van de afstandsregels in onder meer nachtclubs, maar de versoepelingen hebben volgens Evers ook effect op het naleven van de basismaatregelen in het dagelijks leven. Zoals het afstand bewaren, handen wassen en thuisblijven bij klachten. Evers, ook lid van de wetenschappelijke adviesraad van de gedragsunit van het RIVM: 'Als je de ene avond in de club de regels mag loslaten, dan ben je geneigd om dat in andere contexten, zoals een etentje, ook te doen.'

De basismaatregelen zijn niet leuk, ze vragen wat van mensen. Om ze vol te houden is eenduidigheid belangrijk, aldus de hoogleraar. 'Neem het mondkapje. Dat was een soort symbool van de pandemie. Het herinnerde ons eraan dat we ons aan de regels moesten houden. Nu hoeft het enkel nog in het openbaar vervoer te worden gedragen. Dat maakt de kans groter dat mensen ook de andere regels sneller vergeten.

We mogen ze bijna opbergen: onze mondkapjes. Toch betekent dat niet dat alle coronamaatregelen ook weg zijn. Volgens hoogleraar gezondheidspychologie van de Universiteit Leiden Andrea Evers herinnert het mondkapje ons ook aan die andere maatregelen. "Juist door het loslaten krijgen we het idee dat covid een beetje voorbij is", vertelt ze in Radio EenVandaag.

Vanaf 26 juni hoeven we op de meeste plekken geen mondkapjes meer te dragen. Andere maatregelen, zoals de anderhalve meter, blijven nog wel gelden. "Als je wil dat mensen zich aan die anderhalve meter houden maar wel de mondkapjes loslaat, dan is het risico groot dat jongeren of mensen die graag van corona af willen, zich ook niet meer aan de andere maatregelen houden. Daarom kun je beter niet te snel zijn alles loslaten", zegt Evers.

Iets te snel?

"Mensen hebben het idee: we gaan eindelijk weer feesten, we gaan weer inhalen." Zij laten volgens de hoogleraar nu duidelijk een stukje compensatiegedrag zien. "Er is zeker een gevaar dat we iets te snel zijn en dat dat op een gegeven moment weer risico's met zich meebrengt. Je wil zo graag dat mensen het beleid steunen, en heel vaak wisselen van beleid is dan niet zo handig."

Zo was het in Israël op 15 juni op veel plekken ook niet meer verplicht een mondkapje te dragen. Maar, in dat land komen ze daar nu op terug. Mondkapjes komen weer terug in binnenruimtes, omdat het aantal coronabesmettingen toch weer toeneemt.

Wisselend beleid

Zulk wisselend beleid heeft volgens Evers verschillende consequenties. "De ene groep vindt het beleid niet meer geloofwaardig. De andere groep vind het juist heel erg verwarrend. Het kan dus wel negatief uitpakken als het beleid daarin verandert." Voor de geloofwaardigheid van het beleid is het dus belangrijk om niet té snel aanpassingen te doen. "Wees je er bewust van hoe complex het is dat je steeds vraagt dat mensen hun gedrag aan moeten passen."

Volgens Evers moet daar heel duidelijk over gecommuniceerd worden: "Verwacht maar niet dat in een persconferentie of op de radio, als je dat één keer zegt, dat mensen dat ook allemaal weten." Om te zorgen dat mensen de nog geldende maatregelen blijven volgen, is goede communicatie hard nodig. "Als je wil dat mensen die andere boodschap onthouden, zorg voor goede communicatie."

Medicijnfabrikanten moeten in de bijsluiter vermelden of het medicijn bijwerkingen heeft. Uit onderzoek blijkt dat mensen die bang zijn voor bijwerkingen, ook meer bijwerkingen ervaren: het nocebo-effect.

Sommige mensen hebben twijfels over de mogelijke bijwerkingen van het AstraZeneca-vaccin. Wanneer mensen zich zorgen maken over bijwerkingen, bestaat er een kans dat ze die bijwerkingen ook eerder krijgen: het nocebo-effect. Andrea Evers: 'Dat effect kun je ook goed omkeren door open en transparant te zijn. Het is belangrijk dat je uitlegt dat het risico heel klein is ten opzichte van de baten die je ervan verwacht. Daarmee genereer je vertrouwen.'

Eigenlijk weet je wel dat genoeg bewegen en gezond eten goed zijn voor je hart. Maar het is vaak moeilijk om te starten en dit ook nog eens vol te houden. Met deze 8 tips van onderzoeker Andrea Evers gaat het vast lukken!

Dat nocebo-effect zorgt ervoor dat mensen in een controlegroep (die dus een niet-actief vaccin toegediend kregen), toch nevenwerkingen ontwikkelen. Professor gezondheidspsychologie Andrea Evers (Universiteit Leiden) vertelt hoe dat komt.

'Kijk naar de positieve werking van het vaccin en de voordelen ervan', zegt gezondheidspycholoog Andrea Evers bij Atlas over de angst voor bijwerkingen en het nocebo-effect. Het nieuwe wetenschapsprogramma Atlas onderzoekt in een Leids lab de kracht van negatieve verwachtingen.

Precies een jaar geleden werd het coronavirus voor het eerst officieel vastgesteld in Nederland. Vier experts vertellen over de emotionele achtbaan waarin we zitten en de fases die we doormaken: van bang naar boos en moedeloos. ,,We zitten in een slechte rampenfilm”, zegt socioloog Linda Duits.

Diverse dagbladen (Haarlem, Gooi en Eemlander, NoordHollands, Leidsch, IJmuider)

LEIDEN - De kleine versoepelingen van de coronamaatregelen zijn een belangrijk signaal. Dat zegt gezondheidspsychologe Andrea Evers. 'Steeds meer mensen hebben het moeilijk met de situatie. De rek lijkt er een beetje uit te zijn.'

Evers is hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden en zit in het gedragswetenschappelijk adviesorgaan van het RIVM. Ze ziet dat de coronapandemie voor veel problemen zorgt. 'Er zijn veel maatschappelijke problemen', legt ze uit. 'Jongeren hebben het mentaal moeilijk en ook economisch heeft het natuurlijk grote gevolgen voor mensen.'

Kleine versoepelingen zorgen er volgens Evers voor dat mensen wat meer perspectief zien. Dat kan volgens de psychologe helpen in deze moeilijke tijd. Ze is ook blij met de versoepelingen waar het kabinet voor heeft gekozen. Zo mogen mensen in contactberoepen weer aan het werk en gaan de middelbare scholen weer beperkt open. 'De invoering van de avondklok was maatschappelijk het meest omstreden, maar na de invoering is hij wel geaccepteerd. De avondklok is het probleem niet meer, dus nu de emotie rond de invoering is gaan liggen is het goed dat deze nog even is verlengd.'

Maatschappelijke gevolgen

Evers is van mening dat de aangekondigde versoepelingen goed aansluiten bij de huidige problemen. 'Het kabinet heeft oog gehad voor de maatschappelijke gevolgen die op het moment het hevigst zijn', legt ze uit. 'Vandaar dat het goed is dat scholen weer een beetje opengaan. Op deze manier kunnen jongeren toch nog af en toe fysiek contact met elkaar hebben. Dat is wat ze nu het meeste zeggen te missen.'

Het is volgens de Leidse hoogleraar wel cruciaal dat deze beleidskeuzes goed uitgelegd worden. Evers vergelijkt het naleven van de coronaregels met het stoppen voor een rood stoplicht. 'Als er verkeer aankomt dan stoppen we allemaal, maar als we niemand meer zien, lopen we wel door het rode licht. Dat is een cultureel iets. We houden ons alleen aan een regel als we die zelf zinvol vinden. Dat is met COVID net zo. Maar niet iedereen zal elke regel begrijpen. En dan zie je dat mensen moeite hebben om zich aan de regels te houden.'

Wortel van het probleem

Evers vindt dat het kabinet daarom nog beter op de maatschappelijke gevolgen van regels kan wijzen. 'Als voorbeeld geef ik de aankondiging van het extra geld voor het onderwijs. Het is natuurlijk hartstikke goed dat er extra geld voor de scholen komt, maar op dat moment wordt er benadrukt dat dit geld er is om leerachterstanden weg te werken. Maar de problemen bij de jongeren zitten hier vooral op het mentale vlak. En die zorgen ervoor dat de schoolprestaties minder zijn. Dus gebruik dit moment om de wortel van het probleem te benoemen om zo meer draagvlak te creëren.'

Het kabinet zit met de keuzes tussen de verschillende versoepelingen in een bijna onmogelijke spagaat, vertelt Evers. 'Elke maatregel raakt weer andere mensen. Dus hoe moet je dit afwegen? Een scholier die weer naar school kan is moeilijk te vergelijken met een kapper die geen inkomen heeft. Dus de consequentie van de ene versoepeling kan zijn dat je een bepaalde last ergens anders neerlegt. Dat is niet erg, maar je moet het versoepelen dan wel consistent doen en goed communiceren waarom je iets doet.'

Lastig proces

En de communicatie is niet altijd goed geweest, vindt ze. 'Het is natuurlijk niet één minister die de beslissingen neemt, maar er zijn vijf of zes ministers die bij het beleid zijn betrokken. En die hebben allemaal hun eigen adviseurs. Dit maakt het natuurlijk een lastig proces. Maar dat neemt niet weg dat het kabinet veel eenduidiger in het beleid had kunnen zijn. Nu worden beslissingen als de avondklok of het proces rond de vaccinaties constant ter discussie gesteld. Dat is iets typisch Nederlands. In andere landen zie je dat een advies meer wordt vertrouwd. Hier staat elke beslissing continu ter discussie.'

Evers benadrukt dat dit lang niet altijd een kwestie van onwil is. 'Er zijn ook veel mensen die zich niet aan de maatregelen houden omdat ze niet anders kunnen. Voor hen is de nood zo hoog dat ze bang zijn geen brood meer op de plank te hebben als ze niet gaan werken. Daarom zie je dat in wijken waar mensen vaker een sociale achterstand hebben ook meer besmettingen zijn. Zij moeten zich vaak volledig op de korte termijn richten. Door dit soort problemen te onderkennen kun je veel beter beleid maken', besluit de hoogleraar.

Gooi de samenleving weer open. Dat is de wens van steeds meer mensen. We zijn moe, moedeloos, de rek is eruit. "De lockdown lijkt z’n proportionaliteit te verliezen", zegt GZ-psycholoog Gijs Coppens bezorgd. Het is tijd dat het kabinet de impact van de maatregelen meer laat meewegen, meent gedragsdeskundige Andrea Evers.

Psycholoog Gijs Coppens ziet het in de hoofden veranderen. In het begin van de pandemie was er angst, in de zomer even ontspanning. We zitten volgens Coppens nu in de fase waarin de coronacrisis een chronische toestand lijkt te worden, zonder zicht op een uitweg.

Coppens is oprichter van het nieuwe zorgplatform OpenUp, dat online en telefonisch gratis psychische hulp biedt tijdens de lockdown. De generaties tot 35 jaar oud baren hem de meeste zorgen. 

'Lockdown is uit verhouding'

Meer dan de helft van de jongeren rapporteert mentale klachten, zegt Coppens. Hij heeft er onderzoek naar gedaan. "Denk aan piekerklachten, slaapproblemen, angst om een baan te verliezen, somberheid. Ze voelen zich weken achtereen rot."

'Tegennatuurlijk' noemt de psycholoog de huidige lockdown daarom. "Je kunt mensen niet een jaar lang in deze positie houden. Het beschermen van de kwetsbare groep staat waarschijnlijk niet meer in verhouding tot het lijden van die andere groep. De lockdown lijkt zijn proportionaliteit te verliezen."  

Maar versoepelen is zo makkelijk niet. Het lastige voor premier Mark Rutte, coronaminister Hugo de Jonge en de andere ministers is dat de besmettings- en ziekenhuiscijfers eigenlijk nog geen versoepeling toelaten.

Politiek verslaggever Floor Bremer: "De ministers zeggen zelf dat ze in een split zitten. Ze voelen aan de ene kant maatschappelijk druk. Van ondernemers die omvallen of van mensen die zeggen: het is mooi weer, we willen naar buiten. Aan de andere kant is het nog steeds zo dat het aantal besmettingen niet daalt en dat de derde golf zich aandient."

'Die uitzichtloosheid is ook erg'

Bij het invoeren of afschaffen van coronaregels kijkt het kabinet vooral naar de overbelasting van de ziekenhuizen. Als die maar niet weer overspoeld worden met vele benauwde, hoestende patiënten die acuut intensieve zorg nodig hebben.

Maar het is net zo nodig om oog te hebben voor de maatschappelijke gevolgen, zegt Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie van de Universiteit Leiden. De aandacht daarvoor begint langzaam te komen, maar dat moet nog veel beter, vindt zij.

"De strenge lockdown geeft mensen zo’n uitzichtloos gevoel. Helemaal als je jong bent of als jou economisch gezien het water aan de lippen staat. Het kabinet moet laten zien dat het dat ziet."

Maatregelen versoepelen kan volgens Evers ook zonder dat er meteen een gevaar is voor de volksgezondheid. "Geef jongeren bijvoorbeeld af en toe de mogelijkheid bij elkaar te komen. Dat is net iets ingewikkelder dan alles dichtgooien, maar daarmee kom je wel tegemoet aan de behoefte en kunnen zij de maatregelen beter volhouden."

Avondklok uitgeruild

Coppens windt zich ook op over het verlengen van de avondklok. "Dat zou de maatregel zijn die als eerste weer werd afgeschaft, maar dat doet premier Rutte niet."

"Voor jongere generaties is de avondklok zwaarder dan voor oudere generaties", zegt hij. "Als je je als overheid niet aan je woord houdt, negeer je die generaties. Dat is heel demoraliserend."

Het verlengen van de avondklok is in wezen een gebroken belofte, zegt ook verslaggever Floor Bremer. Maar er zit iets achter. "Het kabinet houdt de regel in stand omdat er onverwachts best een groot draagvlak voor bestaat in de samenleving. Ze waren het niet van plan, maar nu denken de ministers: 'Als die avondklok wel lekker loopt, houden we het zo en laten we in plaats daarvan de kappers weer aan het werk gaan'. De roep om versoepeling op dat vlak is veel luider. Een soort uitruil dus."

Vierde of zelfs vijfde golf

Psycholoog Coppens hoopt op wat meer creativiteit van premier Rutte en zijn kabinet. "Deze lockdown lijkt mij op lange termijn niet houdbaar. De discussie moet gaan over hoe we kunnen leven met dit soort uitbraken. Wat als er een vierde, vijfde golf komt?"

Wat volgens Evers zou helpen: als behalve een OMT ook een Impact Management Team bestaat, een groep deskundigen die over de impact van de coronacrisis adviseert. Die oplossingen bedenkt. Hoe zorg je dat jongeren niet (weer) helemaal somber worden, als de besmettingen weer oplopen? Daar moeten plannen voor klaarstaan, vindt zij als gedragsdeskundige.

Mensen lijken steeds meer moeite te hebben om de coronamaatregelen na te leven. Dat komt niet alleen doordat de coronacrisis lang duurt, maar ook doordat het kabinetsbeleid burgers te weinig perspectief biedt. Dat zeggen externe adviseurs van de zogenoemde Corona Gedragsunit van het RIVM, een afdeling die wordt geadviseerd door vijftien hoogleraren.

Aanstaande vrijdag komt de Gedragsunit met nieuwe cijfers over het gedrag van Nederlanders in coronatijd en het draagvlak voor de maatregelen.

Het draagvlak voor het coronabeleid van het kabinet is altijd relatief hoog geweest. Julia van Weert, hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de Universiteit van Amsterdam en een van de adviseurs van de gedragsunit, zei vanmiddag in NPO Radio 1-programma Nieuws en Co te verwachten dat dat ook zo blijft. "Er zit alleen een discrepantie: mensen staan achter het beleid, maar het naleven van de maatregelen vinden ze steeds lastiger."

Hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers van de Universiteit Leiden herkent dat beeld. "Van mensen die eerder heel rechtlijnig waren en de schouders eronder zetten, hoor je nu ineens andere verhalen."

Discussie en protest

Dat heeft volgens haar uiteenlopende oorzaken. Zo neemt de onvoorspelbaarheid en oncontroleerbaarheid van de situatie niet af maar toe, mede door de Britse variant van het virus. Vrijheidsbeperkende maatregelen zoals de avondklok kunnen mensen emotioneel maken. "Er is ook discussie en protest over die maatregel. Daarnaast gaf de haperende vaccinatiestrategie mensen weinig vertrouwen in de overheid. Dat alles doet de naleving van het beleid geen goed."

Een complicerende factor zijn de komende Tweede Kamerverkiezingen. "In deze periode weten mensen dat ze partijen misschien niet helemaal kunnen vertrouwen vanwege hun politieke kleur, te optimistische verkiezingsbeloftes en de wil zich te onderscheiden en vooral te scoren."

Al met al is het volgens Evers "een ingewikkelde situatie om goed beleid voor te maken. Je wil het verhaal goed vertellen en iedereen daarin meenemen."

Volgens Van Weert zijn het kabinetsbeleid en de communicatie daarover blijven hangen in de acute fase van de crisis, toen heel Nederland de urgentie voelde en het kabinet hamerde op het advies van het Outbreak Management Team. Nu is er volgens de hoogleraar sprake van een overgangsfase waarin het kabinet een ander verhaal moet vertellen.

"De crisis duurt al heel lang. Er zijn neveneffecten op het gebied van welzijn en economie. Het kabinet moet meer leunen op het advies van maatschappelijke en economische experts en duidelijk maken dat die aspecten worden meegenomen in de beleidskeuzes."

Gedragswetenschapper Reint Jan Renes, voormalig lid van de gedragsunit en verbonden aan de Hogeschool van Amsterdam, verkondigde in de Volkskrant van afgelopen zaterdag eenzelfde boodschap. "Rutte is net de dokter die maar niet durft te zeggen dat je een chronische ziekte hebt. Met als gevolg dat je als burger ook niet de kans krijgt om over te schakelen van gehoorzamen aan de doktersvoorschriften naar samen de boel inregelen."

Stukje tegemoetkoming

Burgers en ondernemers zouden meer inspraak moeten krijgen, vindt Van Weert. "Er lijkt een steeds groter gat te ontstaan tussen de maatschappij en het kabinet. De burger moet maar afwachten welke maatregel erbij komt of eraf gaat. Mensen moeten juist betrokken worden, zodat ze de keuzes snappen en zich gehoord voelen."

"Iedereen snakt naar een stukje tegemoetkoming", zegt ook gezondheidspsycholoog Evers. "Luister naar de noden van jongeren en andere kwetsbare groepen en ga er iets mee doen. Dat we kleine stapjes nemen, waar dat kan, is heel belangrijk."

Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de universiteit Leiden, en adviseur van het RIVM, vertelt over het ontbrekende perspectief in Nederland. 

Na afloop van de ministerraad zei demissionair minister Hoekstra dat alles op alles gezet moet worden om de scholen weer open te laten gaan. Hoognodig, want de sluiting van de scholen zorgt voor grote, psychische gevolgen bij kinderen en jongeren. Hoe kunnen we dat oplossen? Dit en meer bespreken we met Marjolein Moorman wethouder onderwijs in Amsterdam, Károly Illy OMT-lid en kinderarts en Andrea Evers: gezondheidspsycholoog en lid van de RIVM Corona Gedragsunit.

Een heftige tijd voor ouderen, kwetsbaren en zéker ook jongeren... Zijn zij extra kwetsbaar voor de maatregelen? En wat kunnen we doen om te voorkomen dat jongeren in psychische problemen komen? We vragen het straks aan kinder- en jeugdpsychiater Arne Popma en Andrea Evers: gezondheidspsycholoog en lid van de RIVM Corona Gedragsunit.