How can placebo effects explain the interaction between mind and body?

In this episode of the Mind-Body Connection podcast by Phil Parker, Andrea Evers explains the science behind the placebo effect, its ethical implications, and its impact on clinical outcomes. She discusses how expectations and stress influence health, the role of placebo mechanisms in treatment, and what this could mean for the future of healthcare. 

Andrea’s research focuses on psychoneurobiological factors, such as stress and expectations, in health and disease. She has a specific interest in the psychoneurobiology of somatic complaints (such as pain and itch) and conditions (like chronic inflammatory conditions), with particular emphasis on placebo effects, stress mechanisms, and treatments.

Listen to the podcast here.

Hoe kunnen communicatie, context en verwachtingen de uitkomst van medische behandelingen positief beïnvloeden?

In de nieuwste aflevering van de Makers Radio podcast gaan Andrea Evers, Henriet van Middendorp, Julie Hall, Gita Nadinda en Hans van Lennep, in gesprek over de impact van placebo- en nocebo-effecten in de gezondheidszorg.

We bespreken hoe verwachtingen, context en communicatie de gezondheidsuitkomsten van patiënten kunnen beïnvloeden. Benieuwd naar hoe deze inzichten een rol spelen in de gezondheidszorg? Luister de aflevering hier: https://www.buzzsprout.com/21169/episodes/16362377-het-placebo-effect-en-die-ene-zin-18

In de recente uitzending van ‘Trap Er Niet In’ van PowNed (NPO 3) werden gezondheidsclaims van influencers op sociale media behandeld. Regelmatig ontbreken er wetenschappelijke onderbouwingen voor de producten die worden gepromot, maar toch ervaren sommige mensen een effect – ook mede dankzij het placebo-effect.

In de aflevering legt Andrea Evers kort uit dat het placebo-effect een rol speelt bij allerlei soorten behandelingen en invloed kan hebben op hoe we ons voelen door middel van onze verwachtingen. Dit effect kan ook een rol spelen bij gezondheidsclaims op sociale media, waardoor mensen zich beter kunnen voelen zonder dat dit daadwerkelijk aan de supplementen ligt.

Bekijk het volledige item van Trap Er Niet In hier.

In a special episode of the TrustTalk podcast, professor Andrea Evers discusses the placebo effect and its strong connection to communication and trust in healthcare. She explains how the placebo effect extends beyond “just a sugar pill” and emphasizes the impact of positive expectations, communication, and context on medical treatments. From the nocebo effect to pharmacological conditioning for medication tapering, this insightful conversation offers a deep dive into the psychology of medicine and the placebo effect.

Listen to the full episode to learn how communication and trust, both from past experiences and in current healthcare providers, affects patient responses to treatments.

Wat zijn de mechanismen achter het placebo-effect en waarom is dit effect zo krachtig?

Placebo-effecten zijn veelzijdig en hebben niet alleen invloed op pijnbeleving, maar ook op het immuunsysteem en diverse andere fysiologische processen. Tijdens een uitzending van ‘De wereld van Sofie’ op Radio 1 België, bespreekt professor Andrea Evers de complexiteit van het placebo-effect. Ze benadrukt hoe factoren zoals verwachtingen, de context waarin een behandeling plaatsvindt, en communicatie een cruciale rol spelen in het tot stand komen van placebo-reacties. Ze laat zien dat dit effect complexer is dan het simpele idee van een "suikerpil". Ook bespreekt zij het nocebo-effect, waarbij negatieve verwachtingen juist schadelijke gevolgen kunnen hebben. Daarnaast belicht ze het wetenschappelijke belang van placebo-operaties, waarbij geen echte medische interventie plaatsvindt, maar patiënten toch vaak verbetering ervaren.

Luister hier naar de volledige uitzending: https://www.vrt.be/vrtmax/luister/radio/d/de-wereld-van-sofie~11-65/de-wereld-van-sofie~11-28710-0/

Wat is het placebo-effect, en hoe werkt het precies?

In deze video van de Universiteit van Nederland legt professor Gezondheidspsychologie Andrea Evers uit wat het placebo-effect is, hoe het ons lichaam en de hersenen beïnvloedt, en welke rol het kan spelen in de gezondheidszorg. Ontdek de kracht van het placebo-effect en hoe dit kan worden toegepast om behandelingen te verbeteren.

Benieuwd geworden? Bekijk de video hier. 

In de ‘Close-up’-afleveringen van de podcast Vogelvlucht maken we kennis met de raadsleden van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Zij vertellen meer over hun achtergrond, drijfveren en visie op de WRR. In aflevering 28: een kennismaking met Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden, Medical Delta hoogleraar geaffilieerd met TU Delft en Erasmus Universiteit Rotterdam en sinds 1 januari 2024 lid van de WRR.

Tijdens de podcast spreekt Andrea over het belang van interdisciplinaire samenwerking en de rol van context in gezondheidszorg en beleid. Ze deelt inzichten uit haar onderzoek naar het placebo-effect en illustreert hoe bredere gedragswetenschappelijke perspectieven kunnen worden toegepast in diverse contexten, waaronder bij de WRR. Een interessant gesprek over keuzes maken, samenwerken en proeven met milkshakes. En waarom gaan mensen elk jaar naar dezelfde congressen?

Luister nu naar de aflevering 28 van WRR Vogelvlucht en ontdek hoe wetenschap en beleid samenkomen voor een betere toekomst.

'Het placebo-effect is géén kwestie van geloof; het is wetenschappelijk bewezen dat het werkt,' zegt hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers. Ze ziet daarom een groot potentieel voor placebo's in de gezondheidszorg. 

Luister naar 'De kracht van het placebo-effect', een special vanaf NPO Podcast Festival

Als je weet dat je een pijnstiller inneemt, werkt die beter dan wanneer je je er niet van bewust bent dat je een medicijn inneemt, legt Evers uit. ‘Dat noemen we het placebo-effect.’ Traditioneel zien artsen de werkzaamheid van medicijnen als de allesbepalende factor voor succes van een behandeling. Maar uit onderzoek blijkt dat dat niet klopt: context, verwachtingen en vertrouwen spelen net zo goed een rol.

Het placebo-effect kan je inzetten als een arts een medicijn voorschrijft. Als die de verwachting uitspreekt dat het middel goed zal werken, zal de patiënt ervan uitgaan dat het middel ook echt gaat werken. Vertrouwen in de arts in combinatie met de positieve verwachting van de patiënt zorgt er dan voor dat het middel nog beter werkt.

Het placebo-effect is het grootst wanneer het wordt gekoppeld aan een eerder gebruikt goed werkend middel. Een positieve ervaring met een middel zorgt voor de verwachting dat het middel opnieuw zal werken.

Placebo en nocebo

Zo zorgt de positieve ervaring ervoor dat je lichaam vast geconditioneerd wordt op de werking van het middel. Als je bijvoorbeeld drie dagen een medicijn samen met een drankje inneemt, gaat je lichaam de smaak en geur van het drankje associëren met het medicijn. Als je vervolgens hetzelfde drankje krijgt met een placebo-pil, vertoont het lichaam dezelfde reactie als bij het echte medicijn. Dat wordt het associatie-effect genoemd. De reactie van het lichaam is gebaseerd op eerdere ervaringen.

Het omgekeerde effect bestaat ook: het nocebo-effect. Als je eerder misselijk bent geworden van een medicijn en je weet dat je datzelfde middel nog eens krijgt, kan de associatie ervoor zorgen dat je opnieuw misselijk wordt. Ook de bijsluiter kan een negatief effect hebben op de ervaring van medicijnslikkers. Een onderzoek waarbij mensen de bijsluiter lazen en vervolgens een neppil kregen, liet zien dat mensen dezelfde bijwerkingen en klachten kregen als mensen die een werkend medicijn slikten. Ze lazen dezelfde bijsluiter.

Kusje tegen de pijn

Bij kinderen werkt het placebo-effect iets beter dan bij volwassen. “Het kusje tegen de pijn” kan wonderen doen. Echt. Voor het placebo-effect is de menselijke ratio gewoonweg overbodig; bij dieren zien we soortgelijke effecten. Ratten die door een pijnstiller minder pijn ervoeren, hadden ook minder pijn nadat ze een placebo kregen. Uiteindelijk komt het placebo-effect neer op het leereffect, oftewel conditionering. Mensen én dieren reageren automatisch.

Dat betekent dat het placebo-effect een belangrijke rol kan spelen in de gezondheidszorg. In de klinische praktijk kan de placebo helpen bij het afbouwen van medicatie. Als er positieve associaties bestaan bij het bestaande medicijn, kunnen die hun werk doen bij de placebo.

Daarbij is het belangrijk dat artsen empathisch communiceren om het placebo-effect te versterken en zich bewust zijn van het nocebo-effect, waar negatieve verwachtingen juist het tegenovergestelde teweeg kunnen brengen.

Minder medicijn, meer effect

De farmaceutische industrie kijkt met een mix van interesse en spanning naar de placebo. Dat het behandeleffect slechts deels is toe te schrijven aan een geneesmiddel is voor hen wel bekend, maar ook een lastig fenomeen. Bij geneesmiddelenonderzoek probeert men sec de werking van het middel te bewijzen. Daarvoor moet juist het placebo-effect worden uitgesloten. Uiteindelijk is het doel van Andrea Evers: effectievere behandelingen met minder medicijnen.

Op het NPO Luister Podcast Festival heb je misschien een doosje Focus placebo’s gekregen. Hoe je die gebruikt? Het gaat erom dat je werkelijk verwacht dat deze pillen gaan werken. Stel dus een concreet doel. Je wil bijvoorbeeld dat je hoofdpijn weggaat. Neem een pil, blijf erin geloven en de placebo doet haar werk. Inderdaad, een placebo kan dus zelfs werken als je weet dat het een placebo is.

Positieve ervaringen

Belangrijk hierbij is dat je misschien een eerdere ervaring hebt gehad met een soort gelijk pilletje. De witte pil in het doosje dat je kreeg op het NPO Luister Podcast Festival kun je associëren met paracetamol. Misschien herinner je je die keer dat je met hoofdpijn in bed lag te woelen, een paracetamol nam en vervolgens rustig in slaap viel. De positieve ervaringen met soortgelijke pillen maakt dat je verwacht dat de pil opnieuw iets positiefs voor je gaat doen.

Het klinkt te mooi om waar te zijn, maar Andrea Evers heeft in veel onderzoeken het effect wetenschappelijk aangetoond. Dit onderzoek laat zien dat conditionering en de manier waarop de arts communiceert van invloed zijn op het placebo- en nocebo-effect.

Lara Billie sprak met Andrea Evers op het NPO Luister Podcast Festival. Een van de mensen in het publiek stelt uiteindelijk de vraag of de placebo nu het wetenschappelijke bewijs is voor manifesteren. Toch niet helemaal. Luister zelf maar.

Meer over Andrea Evers

Andrea Evers is gezondheidspsycholoog aan de Universiteit Leiden en doet onderzoek naar het effect van factoren als stress en verwachting op ziekte en gezondheid.

Ze publiceert regelmatig over placebo's en nocebo's, recentelijk onder meer over:

• Het beïnvloeden van het insulinesysteem met het placebo-effect (link)
• Aangeleerde nocebo-effecten op de ervaring van pijn en jeuk (link)
• De optimale leer-cocktail voor placebo-pijnstillers (link)

De podcastserie Op je Gezondheid van omroep Human onderzoekt in twintig afleveringen de zin en onzin van onze gezondheid. Dit wordt onderzocht aan de hand van interviews met wetenschappers die nieuw licht kunnen schijnen op wat nu echt gezond is, en welke mythes we ook wel zonder kunnen.

In aflevering 5 interviewt Elsie Vermeer hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers over het placebo effect. In het interview wordt besproken wat het placebo en nocebo effect precies inhoudt en hoe dit ingezet kan worden tijdens wetenschappelijke en niet wetenschappelijk bewezen therapieën. In deze aflevering kan je daarnaast meeluisteren met een experiment waarbij het nocebo effect wordt opgewekt aan de hand van een jeuk stimulus.

Beluister de podcast hier:

Kwakzalveritus - HUMAN

Denk je aan placebo’s, dan denk je al snel aan experimenten waarbij een deel van de proefpersonen een echt medicijn krijgt en een ander deel een nepmiddel. Zelfs als je een nepmiddel krijgt, kan zo’n pil een positieve uitwerking op de gezondheid hebben, blijkt uit veel onderzoeken. Zolang proefpersonen geloven dat het middel hen beter maakt, gaat dat signaal naar het brein en ervaren ze minder klachten: het zogenoemde placebo-effect.

Dit artikel bespreekt de invloed van het nocebo-effect in een medische context, maar beschrijft ook hoe het ons dagelijks leven in bredere zin kan beïnvloeden. Tenslotte geeft Evers advies over hoe we de kans op nocebo-effecten in ons dagelijks leven kunnen verlagen, en hoe zorgprofessionals daarin een rol kunnen spelen.

Mensen die een coronavaccin weigeren, doen dat vaak uit angst voor de bijwerking. Maar die is niet altijd reëel. De hoofdpijn kan ook een placebo-effect zijn.

Joep Engels

Hoe effectief ze ook zijn, ook de coronavaccins gaan gepaard met bijwerkingen. Het zijn doorgaans lichte effecten van voorbijgaande aard, zoals hoofdpijn, vermoeidheid of een pijnlijke arm, maar veel mensen zien daarom toch af van een vaccin. Dat zou niet hoeven: een groot deel van deze bijwerkingen wordt niet veroorzaakt door het vaccin zelf, zo blijkt uit een Amerikaanse studie. Het is een placebo-effect. De pijn ontstaat in het hoofd van de ontvanger, in de verwachting van een pijn die kan komen.

Het placebo-effect is een bekend fenomeen uit de geneeskunde. Een doktersjas of een goed gesprek heeft vaak net zo’n heilzame werking als een pil of een andere medische ingreep. Dit heeft ook een negatieve zijde, het nocebo-effect. Als mensen denken dat iets pijn gaat doen of dat ze er ziek van worden, dan gebeurt het vaak ook. Het suikerpilletje dat met een goed verhaal een hoofdpijn kan verlichten, kan hem in andere omstandigheden juist veroorzaken.

Onschuldig

Dat dit nocebo-effect ook bij de coronavaccins speelde, was al duidelijk. In de klinische studies waarbij de helft van de proefpersonen het vaccin kreeg en bij de anderen een zoutoplossing werd ingespoten, meldden velen uit de tweede groep dat ze er last van hadden gehad. Terwijl een zoutoplossing volkomen onschuldig is. Dat betekent dat ook in de vaccingroep meldingen zijn gedaan van bijwerkingen die niet van het vaccin kwamen.

Amerikaanse en Duitse onderzoekers namen twaalf coronavaccinstudies onder de loep en vergeleken de gemelde bijwerkingen. Iets meer dan de helft uit de vaccingroep meldde een lichte bijwerking, tegen een derde uit de controlegroep. De groepen zaten dicht bij elkaar als het om systemische klachten ging zoals hoofdpijn of vermoeidheid, terwijl de lokale effecten zoals een pijnlijke arm veel meer in de vaccingroep voorkwamen. Uit die scores berekenen de onderzoekers dat de helft tot driekwart van de bijwerkingen een nocebo-effect is.

Verschil

Opvallend verschil: de controlegroep meldde na de tweede prik minder bijwerkingen dan na de eerste, de vaccingroep juist meer. De onderzoekers hebben er geen bewijs voor maar ze vermoeden dat dit onderdeel is van hetzelfde effect. Er waren in de vaccingroep na de eerste prik meer klachten, schrijven ze op de site van het artsenblad Jama. “Daardoor verwachtte deze groep ook meer bijwerkingen na de tweede prik.”

Mensen weten dat ze bijvoorbeeld hoofdpijn kunnen krijgen van het vaccin, vervolgen ze. Dan krijgen sommigen het ook. Je moet ze daarom niet alleen informeren over de bijwerkingen maar ook over het nocebo-effect. “Dat kan de echte effecten verminderen.”

Volgens Agnes Kant van het bijwerkingencentrum Lareb tellen de onderzoekers niet alleen een nocebo-effect, maar ook de achtergrondincidentie. “Mensen krijgen hoofdpijn na de prik, melden dat als een bijwerking maar dat hoeft het niet te zijn. Misschien hadden ze zonder vaccin ook wel hoofdpijn gekregen. En we weten niet hoe vaak die vermeende bijwerkingen van nature voorkomen.”

Ruis

Die achtergrond geeft een beetje ruis, maar het grootste deel is wel degelijk nocebo, zegt Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden. “We weten sinds een jaar of dertig dat dit effect bestaat. Mensen krijgen de klachten die op de bijsluiter staan of waar ze in de media over hebben gehoord. Het nieuwe is dat ze dit nu ook bij de coronavaccins hebben laten zien.”

Ze vinden het beiden belangrijk dat mensen goed worden geïnformeerd over mogelijke bijwerkingen. Over de zeldzame, maar ernstige zoals trombosevorming, maar ook over de lichtere. Kant: “Het is belangrijk dat mensen weten wat ze kunnen verwachten.” Evers benadrukt daarnaast het belang van informatie over nocebo-effecten. “Mensen krijgen ook hoofdpijn doordat ze bang zijn voor zo’n trombose. Als ze weten dat die hoofdpijn wellicht door de angst wordt veroorzaakt, kan dat verlichting geven.”

Denken dat iets een bijwerking is, heeft ook een ander risico, vult Kant aan. “Koorts bijvoorbeeld kan een bijwerking zijn. Maar als het samengaat met andere klachten, is het belangrijk om naar de huisarts te gaan. Het kan dan ook een andere oorzaak hebben”

Medicijnfabrikanten moeten in de bijsluiter vermelden of het medicijn bijwerkingen heeft. Uit onderzoek blijkt dat mensen die bang zijn voor bijwerkingen, ook meer bijwerkingen ervaren: het nocebo-effect.

'Kijk naar de positieve werking van het vaccin en de voordelen ervan', zegt gezondheidspycholoog Andrea Evers bij Atlas over de angst voor bijwerkingen en het nocebo-effect. Het nieuwe wetenschapsprogramma Atlas onderzoekt in een Leids lab de kracht van negatieve verwachtingen.