De laatste jaren lijkt de gezondheidszorg steeds meer ingericht op preventie en het voorkomen van ziektes. Voorkomen is immers beter dan genezen, lijkt het idee. Hoe ziet dat eruit en hoe pakken we dat aan?
Het is een trend die al een aantal jaar aan de gang is, vertelt Andrea Evers, hoogleraar Gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden. "Vroeger hadden we meer te maken met acute ziektes die we konden genezen. Nu we steeds ouder worden, brengt dat meer chronische aandoeningen met zich mee, die mede veroorzaakt worden door een ongezonde levensstijl."
Niet alleen is onze kennis toegenomen; zo weten we onder meer dat het eten volgens bepaalde voedingspatronen de kans op sommige aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten vergroot. Ook wordt door zorgverzekeraars steeds meer ingezet op het vergoeden van dieetprogramma's, lifestylecoaches en hulp bij het stoppen met roken. Daarnaast wordt het belang van bewegen en gezond eten met enige regelmaat benadrukt aan de hand van overheidscampagnes.
Ingericht om te verleiden
Dat gezegd hebbende is het niet onbelangrijk om te vermelden dat onze samenleving er deels op ingericht is om te verleiden. Voor veel mensen is het daarom niet makkelijk om te letten op wat ze in hun mond stoppen en hoe vaak per week ze hun hardloopschoenen aantrekken.
"In Westerse landen is het aantal diabetes- en hart- en vaatziektenpatiënten een stuk hoger dan in de rest van de wereld en dat is voor een groot deel toe te schrijven aan een ongezonde levensstijl en het enorme aanbod aan fastfoodketens", zegt Evers. "Onlangs zagen we nog de gevolgen op de intensive care, waar mensen met corona en overgewicht bedden langer bezet hielden dan mensen zonder overgewicht, of daar überhaupt niet eens terechtkwamen."
“Op het station of bij het tankstation word je op allerlei manieren geprikkeld om te snacken.” - Hanneke de Bruin, gedragsdeskundige
Volgens gedragsdeskundige Hanneke de Bruin wordt de verantwoordelijkheid voor gezond leven te veel in de handen van het individu gelegd. "Overal kun je de roltrap of de lift nemen en na een lange werkdag op het station of bij het tankstation word je op allerlei manieren geprikkeld om te snacken."
Maar het zijn niet alleen deze externe prikkels die gezond gedrag bemoeilijken. "Veranderen van gedrag is sowieso een lastig proces", zegt De Bruin. "Als het makkelijk was geweest om ons gedrag te veranderen, hadden de meesten van ons dat allang gedaan."
Zo verander je je gedrag
Je eigen gedrag veranderen start pas op het moment dat je je bewust bent van het feit dat je verkeerd bezig bent. "Het gaat vooral om het besef welk gedrag je moet veranderen om je doelen te bereiken. Roep dus niet slechts 'ik wil 10 kilo afvallen', maar bedenk welk gedrag je daarbij gaat helpen. Daarnaast is het belangrijk je te laten informeren over gezond gedrag. Wat betekent gezond eten eigenlijk? Luister daarbij vooral niet naar de zelfverklaarde voedselgoeroes, maar zoek betrouwbare informatie", adviseert De Bruin.
“De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Om dan te zeggen dat we het allemaal wel kunnen als we het echt willen, is heel makkelijk.” - Hanneke de Bruin, gedragsdeskundige
Verder is het belangrijk te kijken naar wat voor jou werkt. "Werk je vijf dagen in ploegendienst of heb je een groot gezin, dan zal het vermoedelijk lastiger zijn gezond te koken dan als je single bent", aldus De Bruin. "Daarnaast moet je het ook kunnen, want met wilskracht alleen kom je er niet."
Kunnen gaat bijvoorbeeld ook over begrijpen: begrijp jij de adviezen echt? Het gaat ook over tijd en mogelijkheden: heb jij de tijd en het geld om uitgebreid te koken of heb je al je tijd en energie nodig om je rekening te betalen?
De Bruin: "De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. Om dan te zeggen dat we het allemaal wel kunnen als we het echt willen, is heel makkelijk. Ongezonde voeding is bijvoorbeeld vaak goedkoper dan gezonde voeding. En wie twee baantjes heeft om rond te komen heeft niet de energie om gezellig te kokkerellen."
Tips om het vol te houden
Tot slot is het belangrijk om nieuw gedrag uit te proberen. "Probeer nieuw gedrag uit. Maak het jezelf makkelijk. Zet elke avond je fiets alvast klaar zodat dat 's ochtends minder tijd kost. Merk je dan bijvoorbeeld dat je op de fiets vaak te laat komt, pas dan je gedrag aan. Na een tijdje zal je zien wat voor jou wel en niet werkt", aldus de gedragsdeskundige.
“Nu is ons zorgsysteem zo ingericht dat we betalen om iemand zo lang mogelijk gezond te laten zijn.” - Andrea Evers, hoogleraar Gezondheidspsychologie
Ook Evers beaamt dat de verantwoordelijkheid voor een gezond leef- en eetpatroon niet langer alleen op de schouders van ouders en individuen kan rusten. "Het is tevens aan de overheid om in te grijpen. Nu is ons zorgsysteem nog zo ingericht dat we voor het behandelen van zieken betalen om iemand vooral zo lang mogelijk gezond te laten zijn. Maar niemand wordt ervoor betaald om te voorkomen dat mensen ziek worden. Dat is eigenlijk best een gek systeem."
Geïnspireerd geraakt? De Bruin geeft tips om gedragsverandering vol te houden: "Blijf realistisch en maak je doelen niet te groot. Knip ze desnoods op in kleine stukjes, dan worden ze makkelijker haalbaar. Vraag hulp aan anderen, maar wees ook eerlijk over je eigen gedrag en pas je handelingen daarop aan."