De Volkskrant   |   19 Sep. 2022

De wetenschap van het buikgevoel, of: hoe we meer op onze intuïtie kunnen varen

‘Er is een kloof tussen de wetenschap en dat wat we in het dagelijkse leven meemaken’, zegt Andrea Evers (55), hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden en gespecialiseerd in de invloed van psychologische factoren op lichamelijke klachten en aandoeningen.

‘Neem intuïtie, een in het dagelijks leven veel gebruikte term. Maar ook in mijn vakgebied, de psychotherapie, hoor je regelmatig dat therapeuten deels varen op de intuïtie. Net als in de zorg. Binnen de psychologie zijn wetenschappers dan ook al lang bezig met het begrip en met de vraag wat intuïtie nou precies is. Want in complexe situaties en gesprekken is het nu eenmaal zo dat het rationele niet voldoende is, dat je op grond van andere criteria besluiten neemt. Impliciete besluitvorming, noemen we dat.’

Maar welke kennis gebruik je dan eigenlijk?
‘Kennis die je rationeel niet altijd kunt onderbouwen. Een voorbeeld: bij het nemen van een belangrijke beslissing maken mensen vaak lijstjes met plussen en minnen. Ook al is het aantal minnen groter, dan nog kan je intuïtie zeggen dat je het andere moet doen, bijvoorbeeld omdat je bepaalde wegingen niet hebt meegenomen: hoe belangrijk een bepaald plus of minnetje voor je is. Op zo’n moment is je rationele brein vaak niet doorslaggevend.’

Wat is intuïtie volgens u?

‘Binnen de gezondheidspsychologie hou ik me bezig met het placebo-effect: alleen de suggestie dat een medicijn zou kunnen werken heeft al een positief effect. Met andere woorden: op grond van eerdere ervaringen doet ons brein een voorspelling. We weten iets omdat we ons baseren op ervaringen die we ons soms niet eens concreet kunnen herinneren. Dat kunnen ook emotionele ervaringen zijn. Al die ervaringen slaan we op en zonder ons ervan bewust te zijn, hebben we toch bepaalde kennis. De manier waarop we die kennis gebruiken en inzetten, noemen we intuïtie. De kennis dus van een voorspellend brein dat jou stuurt in of je wel of niet iets moet doen.’

Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden: ‘Er bestaat nu eenmaal impliciete kennis die we nog niet met ons brein kunnen bevatten.’Beeld Bob Bronshoff

 

En wat is dan emotie?

‘Emotie is een waarschuwingssignaal. De opgeslagen kennis die maakt dat je bijvoorbeeld toenadering zoekt of juist weggaat noemen we intuïtie, waarbij emotie als ondersteuning een laatste duwtje kan geven.’

Waarom is een wetenschappelijke benadering van intuïtie interessant?

‘De optelsom van ervaringen en hoe we die inzetten, levert een schat aan kennis op die voor alle beroepsgroepen waardevol kan zijn.’

Want van oudsher bestaat er binnen de wetenschap dedain voor gevoel en intuïtie.

‘Er heerst een ouderwetse tegenstelling tussen kunst en wetenschap, tussen lichaam en geest. Maar ik vind dat een conservatieve manier van denken, die voortkomt uit de wens om alles rationeel te willen begrijpen. Alsof wat we niet rationeel begrijpen niet bestaat. Maar er bestaat nu eenmaal impliciete kennis die we nog niet met ons brein kunnen bevatten. Daarom wil ik interdisciplinair werken: we hebben andere vormen van wetenschap nodig om deze impliciete kennis toegankelijk en begrijpelijk te maken. Als je uitgaat van de scheiding tussen kunst en wetenschap, zijn methodes uit de bètawetenschappen niet toepasbaar op kunst.

‘Ik wil juist op zoek naar de verbinding tussen die twee disciplines, door bijvoorbeeld de totstandkoming van een kunstwerk, de manier van werken van een kunstenaar, te ontleden aan de hand van verschillende wetenschappelijke disciplines. Ik probeer impliciete kennis rationeel te onderzoeken en met kunstenaars en wetenschappers het concept van intuïtie te ontrafelen. De wetenschap gaat uit van het rationele, de kunst is ervaringsgericht. Hoe kunnen die disciplines elkaar versterken? Dat onderzoeken we momenteel in een serie workshops waarbij kunstenaars en wetenschappers vanuit alle hoeken – sterrenkunde, biologie, neurowetenschap – met elkaar in gesprek gaan.’

‘Kunnen we nog op onze intuïtie vertrouwen nu we elke dag blootstaan aan invloeden vanuit reclame, marketing en nepnieuws?’ is de vraag die gesteld wordt in de aankondiging van een van de workshops. Is er, als het intuïtie betreft, een verschil tussen vroeger en nu?

‘De mens heeft altijd gebruik gemaakt van kennis die niet rationeel verklaarbaar is. Het punt is dat we tegenwoordig in het algemeen met veel meer informatie van buiten worden bestookt dan vroeger. De toename van mogelijkheden om kennis tot ons te nemen zie ik als een positieve ontwikkeling, maar tegelijkertijd zijn we voortdurend bezig om de opgedane kennis te filteren en dat doen we intuïtief. In die zin zou je kunnen stellen dat de huidige samenleving niet alleen de mogelijkheid biedt, maar het ook noodzakelijk maakt om de intuïtie vaker in te zetten, omdat we de continue informatiestroom niet met onze rationele kennis alleen kunnen bevatten.’

 

Lees het volledige artikel hier